Skąpe – zarys historyczny
Nazwa miejscowości może wywodzić się od „skąpany”, ponieważ położona jest na terenach podmokłych, bądź „skąpy„: nadmiernie oszczędny, biedny, kusy. Pierwsza wzmianka o wsi pochodząca z 1347 roku dotyczy dziesięciny snopowej należącej do kościoła w Pilczycy. W 1425 roku niejaki Zawisza ze Skąpego świętował w Łopusznie powiększenie dóbr tamtejszego kościoła o dziesięcinę z pól dworskich ze Skąpego, która to musiała być dość wysoka, bo aż do 1684 roku toczył się o nią proces, wygrany ostatecznie przez proboszcza w Pilczycy.
Fakty te mogą świadczyć o dużym znaczeniu gospodarczym Dworu Skąpskiego, związanym niewątpliwie z wydobyciem i wytopem rudy żelaza.
W XVII w. właścicielami dóbr: Skąpe, Pilczyca Zaleśna, Ruda, Góry Mokre i Suche, Wólka i Borowa była rodzina Łąckich. Wielmożny Krzysztof de Nadole Łącki, fundator kaplicy św.Barbary, był synem Anny z Ramsowiczów, która po śmierci pierwszego męża poślubiła Jana Chryzostoma Paska, komornika królewskiego i pamiętnikarza.
Córka dziedzica, Magdalena Łącka wyszła za mąż za 1731 Tomasza Zarembę z Ziemi Sieradzkiej, dając początek rodu Zarembów w Pilczycy.
Natomiast majątek Skąpe oddziedziczyła córka Barbara i jej mąż Szczepan(Stefan) Zakrzewski. Od 1785 majątek był w posiadaniu Dominika Kielczewskiego, który zbudował Wielki Piec Hutniczy obsługiwany przez specjalistów z Prus, o czym świadczą liczne nazwiska niemieckobrzmiące osób wyznania protestanckiego w księgach parafialnych.
Dwór Skąpski stał na wysokim poziomie. Gościli w nim przedstawiciele znanych rodów szlacheckich, zatrudniano liczną służbę, a także kapelana, nauczyciel tańca i mistrza fortepianu.
W latach 30-tych zakłady hutnicze w Skąpem weszły w skład Staropolskiego Okręgu Przemysłowego za sprawą absolwenta Akademii Górniczej Stanisława Staszica w Kielcach, inżyniera Jacka Lipskiego herbu Grabie, który przejął w 1832 r. majątek w dzierżawę, a trzy lata później kupił go od Tomasza Kielczewskiego. Nowy właściciel znacznie rozbudował Zakład Hutniczy, uruchomił fabrykę maszyn rolniczych zatrudniającą ok.300 robotników. Nie zaniedbywał również gospodarstwa rolnego, zastosował system drenów na polach w Skąpem. Kierował też budową nowego, murowanego kościoła parafialnego w Pilczycy. Z pierwszego małżeństwa z Florentyną Babską miał dwóch synów: Budzisława i Gabriela (od ich imion pochodzą nazwy miejscowości: Budzisław i Gabrielów), z drugiego córkę Apollonię. Zmarł w 1873 roku i został pochowany w rodzinnym grobowcu w Pilczycy.
Po zamknięciu ?Fabryk Żelaznych? na jej miejscu założono fabryke drzewną, w której wyrabiano sztyfty do butów. Gdy i ta stała się nieopłacalna, w jej murach utworzono gorzelnię.
Można odnieść wrażenie, że wraz z upływem XIX wieku, zakończył się okres świetności przemysłowej majątku, który przechodził z rąk do rąk, nie mając szczęścia do dobrego zarządcy. Kolejnymi jego właścicielami byli: Kazimierz Wojtkowski, hr. Aleksander Czapski, Henryk Bloch, Stanisław Celiński.
Ok. 1907 roku do Dworu Skąpskiego wprowadził się nowy dziedzic Teofil Rytel z małżonką Zofią z d. Henig Michaelis oraz córką Stanisławą. W Skąpem w 1909 urodziła się ich druga córka Irena Teofila. Pan Rytel dał nazwę wsi Rytlówka (obecnie Rytlów), a na cześć żony nazwano wieś leżącą po przeciwnej stronie dworu: Zofiówka.
Następnie majątek był w rękach Władysława Kierdey-Zamoyskiego, dalekiego kuzyna hrabiego Władysława Zamojskiego- dziedzica Pilczycy i Ruda.
Do dziś krążą opowieści o jego hulaszczym trybie życia i o tym, że jakoby musiał oddać majątek za długi karciane. Z dokumentów natomiast dowiadujemy się, że w 1933 sprzedał go za 51 tys. złotych Janowi i Eugenii Sokołowskim. Folwark „Sokołów” przejęto na Skarb Państwa w 1950.
Opracowanie: Krystyna Kuder