Cmentarz parafialny w Pilczycy
Cmentarz parafialny „stary” o powierzchni 0,75ha został założony w 1836 roku przez księdza Wojciecha Jasińskiego. Pierwszym proboszczem pochowanym na tym cmentarzu był ksiądz Jan Szkoruciński (1807-1860), budowniczy nowego kościoła – kamienna płyta usytuowana frontem do alei po lewej stronie.
Jego następca ks. Jakub Kubik w 1874r. wykonał mur wokół cmentarza, na który dziedzic ze Skąpego dał 112 sążni kamienia.
Mimo, że zmarłych grzebano najczęściej w mogiłach bez trwałego elementu nagrobnego, to już w 1928r. z powodu braku miejsc do pochówków przejęto las o pow.0,63ha po drugiej stronie drogi na „nowy” cmentarz (obecnie powiększony o 0,36ha).
Na cmentarzu „starym” zachowały się liczne nagrobki z piaskowca; wysokie, zdobione postumenty z krzyżem kamiennym lub żeliwnym z XIX i 1-szej połowy XX wieku, które prezentują wysoki poziom artystyczny i świadczą o kunszcie ich twórców.
Najcenniejszym obiektem jest nagrobek żeliwny w kształcie baldachimu o ażurowej konstrukcji należący do rodziny inż. Jacka Lipskiego założyciela Wielkiego Pieca Hutniczego w 1835 w Skąpem i dziedzica majątku. Ze względu na swoją unikatową formę oraz świadectwo wysokiego poziomu sztuki odlewniczej ubiegłego wieku został wpisany do Rejestru Zabytków w 1999 roku. Obecnie toczy się postępowanie administracyjne w sprawie wpisu do rejestru zabytków kamiennego nagrobka z rzeźbą anioła Jana Tanierskiego – pisarza dworu Skąpe oraz grobowca rodziny Zarembów – właścicieli dóbr Pilczyca z przyległościami w latach 1720-1891. Spoczywają w nim m.in. Franciszek Zaremba i jego syn Józef Kalasanty – fundatorzy kościoła murowanego w 1851.
Zachowane napisy na nagrobkach przekazują szereg informacji historycznych dotyczących poszczególnych osób, całych rodów, zdarzeń.
Z bliźniaczych pomników przy głównej alei dowiadujemy się o Pelagii Boczkowskiej – „oddanej pracy nad ludem” i Franciszce z Kolędowskich Woronieckiej, nauczycielek w Ochronce w Pilczycy, prowadzonej przez hrabinę Zofię Zamoyską. Obok znajduje się grób Marii Woronieckiej – długoletniej nauczycielki w Szkole Powszechnej w Pilczycy. Po drugiej stronie alei ksiądz proboszcz w latach 1920-1929, Bronisław Szczygielski „w dowód wdzięczności swej Najdroższej Matce pomnik postawił”. O istniejącej w Skąpem Fabryce Żelaznej czytamy na żeliwnej tablicy upamiętniającej Franciszka Kramarkiewicza- stolarza modelowego. Zamordowany przez Niemców w 1944 Witold Gawalski, leśniczy z Rudy Pilczyckiej, spoczywa na „starym” cmentarzu, tuż za grobem z rzeźbą Anioła. Sierżant AK Henryk Lis, ps.”Kula”, który poległ pod Rudą Pilczycką 27 sierpnia 1944r. został pochowany potajemnie nocą przez kolegów partyzantów przy wejściu na „nowy” cmentarz.
Na „nowym” cmentarzu przy alejce wdzięczni parafianie wystawili pomnik księdzu proboszczowi Wacławowi Kocznorowskiemu (budowniczemu obecnego kościoła), który został śmiertelnie pobity w czasie napadu rabunkowego na plebanię w1938r.
Zastosowane symbole w elementach rzeźbiarskich przemawiają do wyobraźni często silniej niż słowa. Niezwykle wymowny jest kamienny pomnik „złamane drzewo”, znak nagle przerwanego życia zarządcy folwarku Pilczyca Józefa Teofila Lewickiego w 1898r., na którym napisano „nie ma Cię już między nami, smutno dla duszy boleśnie, bo jak nie gonić za Tobą łzami, gdy tak znikłeś nam wcześnie”.
Na „nowym” cmentarzu na grobie rodziny Królów jest piękna rzeźba Chrystusa Frasobliwego opatrzona napisem „Umarli otwierają oczy żywym.”
Cmentarz to wielka księga, zapis tradycji i historii kilku pokoleń naszych przodków, ale nieubłagany czas niszczy i zaciera słowa, wyrywa kartki. O tę księgę należy dbać, docenić jej wartość i chronić od zniszczenia.